ΌΝΕΙΡΑ - Η γλώσσα της ψυχής; Ο Φρόιντ συμφωνεί…
«Είδα ένα περίεργο όνειρο χθες βράδυ. Ονειρεύτηκα πως ήμουν σε ένα σπίτι, διαφορετικό από το δικό μου, αλλά ήταν δικό μου. Οι τοίχοι ήταν γυάλινοι και υπήρχε και ένα τζάκι… αναμμένο. Στο καθιστικό είχε καθίσει η μητέρα μου, που την έχω χάσει εδώ και χρόνια και…»
Όλοι μας έχουμε περιγράψει κάποιο όνειρο μας σε ένα κοντινό μας πρόσωπο με ίδιο ή παρόμοιο τρόπο. Φυσικά το περιεχόμενο διαφέρει από άνθρωπο σε άνθρωπο. Στο τέλος κάθε ονείρου πολλές φορές αναρωτιόμαστε και εμείς οι ίδιοι ή ρωτάμε τον ακροατή μας τι να σημαίνει άραγε αυτό που είδαμε. Άλλωστε πολλές φορές τα όνειρα που βλέπουμε είναι μπερδεμένα, δεν βγάζουν νόημα, δεν έχουν μια λογική συνέχεια και συνεπώς είναι αδύνατον να τα εξηγήσουμε με ένα ορθολογικό τρόπο.
Θα ξεκινήσουμε προσπαθώντας να δώσουμε έναν βασικό ορισμό για την έννοια «όνειρα» και στη συνέχεια θα μιλήσουμε για την ιστορική πορεία των ονείρων αλλά και τη θέση που έχουν αυτά στην ψυχαναλυτική θεωρία του Φρόιντ του οποίου το έργο πάνω στα όνειρα τα τοποθετεί μέσα στην σύγχρονη ψυχολογία. .
Όνειρο είναι η παράσταση ενός γεγονότος, προσώπου, ομιλίας ή κατάστασης και η οποία παίρνει χώρα κατά τη διάρκεια του ύπνου μέσα στο μυαλό μας. Στο παρελθόν τα όνειρα θεωρούνταν μηνύματα από τους θεούς, ενδείξεις για το μέλλον, αποτελέσματα δυσπεψίας ή αδιάφορες ανοησίες. Θεωρούνταν επίσης εκφράσεις των ημερήσιων επιθυμιών που είχε ένα άτομο και στις οποίες ήλπιζε να βρει εκπλήρωση. Δυστυχώς πέρασε αρκετός καιρός για να ληφθούν υπόψη τα όνειρα και να αντιμετωπιστούν σοβαρά από τους διανοούμενους της εποχής.
Ο πρώτος που ασχολήθηκε με τα όνειρα και άφησε σημαντικό έργο πίσω του ήταν, όπως είπαμε, ο Σίγκμουντ Φρόιντ, ο πατέρας της ψυχανάλυσης. Ο Φρόιντ έδωσε νέα κατεύθυνση στα όνειρα και κυριολεκτικά απογείωσε την έρευνα του στις αρχές του 20ου αιώνα. Ήταν ο πρώτος που απέδειξε ότι τα όνειρα είναι διατυπωμένες εκφράσεις της συναισθηματικής και ψυχολογικής κατάστασης ενός ατόμου, με την προϋπόθεση ότι οι ονειρικοί συμβολισμοί ερμηνεύονται σωστά. Σε αυτό το σημείο καλό θα ήταν να αναφέρουμε εν συντομία την θεωρία του Φρόιντ για τα όνειρα. Ο μεγάλος αυτός ψυχαναλυτής θεωρούσε πως τα όνειρα διαχωρίζονται ως προς το έκδηλο και το λανθάνον περιεχόμενο τους. Το έκδηλο είναι το φανερό, η ωμή περιγραφή του ονείρου όπως την ακούμε από τον ονειρευόμενο και δεν ενδιαφέρει καθόλου την ψυχολογία. Το λανθάνον περιεχόμενο είναι ο αληθινός σκοπός του ονείρου, ένας κατανοητός συσχετισμός υποσυνείδητων σκέψεων, που αποκαλύπτουν συχνά ένα πλήθος κρυμμένων ευχών και επιθυμιών. Συμπληρώνοντας πρέπει να προσθέσουμε ακόμη μερικά σημεία. Τα όνειρα δεν είναι ασήμαντα και τυχαία περιστατικά όπως πίστευαν παλαιότερα. Όλα έχουν αιτία που προέρχεται από τα συναισθηματικά φορτισμένα γεγονότα της καθημερινής ζωής. Θεωρείται όμως ότι είναι τόσο απειλητικά για τον Συνειδητό κομμάτι του εαυτού μας που δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν ευθέως και παρουσιάζονται με την μορφή ονείρων. Δηλαδή, το όνειρο αποτελεί ένα είδος πρόσοψης, μια καλά μασκαρεμένη σκέψη άγχους ή συναισθηματικής ενοχής. Ο ονειρευόμενος καλείται να ανακαλύψει το αληθινό νόημα των ονείρων του και να το αντιμετωπίσει στον πραγματικό κόσμο.
Η θεωρία του Φρόιντ σχετικά με τα όνειρα αποτέλεσε τη βασική ιδέα πάνω στην οποία στηρίχτηκαν οι θεωρίες και άλλων ψυχολόγων και ψυχιάτρων. Ωστόσο η ψυχαναλυτική θεωρία για τα όνειρα είναι η βασικότερη και πιο ολοκληρωμένη θεωρία από οποιαδήποτε άλλη πάνω στα όνειρα. Θα ήταν χρονοβόρο και σχετικά άσκοπο να αναφέρουμε θεωρίες και άλλων ψυχολόγων και αυτό διότι καμία δεν παρουσιάζει κάποιο καινούργιο στοιχείο. Όλες συμπληρώνουν κάποιο στοιχείο παραπάνω στην ψυχαναλυτική θεωρία, ή παρουσιάζουν κάποιες έννοιες της με διαφορετικό τρόπο.
Τη σημερινή εποχή του 2015 τα όνειρα εξηγούνται με διαφορετικούς τρόπους. Δεν είναι λίγες οι φορές που πολλοί από εμάς έχουμε εμπιστευτεί έναν Ονειροκρίτη για να καταλάβουμε τι ήταν αυτό που είδαμε. Ακόμη όμως και ο Ονειροκρίτης στηρίζεται στην παλιά θεωρία πως τα όνειρα είναι σημάδια από το μέλλον ή προοιωνίζουν πως κάτι θα συμβεί ενώ αναμιγνύουν και κάποια ψυχολογικά στοιχεία. Η ψυχολογία ενδιαφέρεται για τα όνειρα ως μέσα εξήγησης της ψυχολογικής κατάστασης του ατόμου και πάνω σε αυτήν την ιδέα κινείται οποιαδήποτε προσπάθεια εξήγησης των ονείρων από τη μεριά κάθε ψυχολόγου. Έτσι, δεν είναι λάθος να πούμε πως τα όνειρα αποτελούν βασικό κομμάτι στην Ψυχολογία και δεν πρέπει να τα παραγκωνίζουμε ως ανοησίες ή συμβολικές χαζομάρες κενές νοήματος.