Bullying ή πλάκα- Ένα φαινόμενο των καιρών
Όλοι το γνωρίζαμε αλλά δεν μιλούσαμε. Οι περισσότεροι από εμάς έχουν έρθει σε επαφή με τη βία στα σχολεία άλλοι ως θύματα, άλλοι ως θύτες και άλλοι ως μάρτυρες τέτοιων περιστατικών. Τον Φεβρουάριο του 2015, με την εξαφάνιση και τελικά την αποκάλυψη του θανάτου του κρητικού φοιτητή Βαγγέλη Γιακουμάκη, αντιληφθήκαμε τα αποτελέσματα και τα όρια αυτής της συμπεριφοράς. Ο 20χρονος φοιτητής ήταν όπως αποκαλύφθηκε θύμα ενδοσχολικής βίας από τους ίδιους του τους «φίλους» . Οι ίδιοι το παρουσίασαν μέσα στα πλαίσια της πλάκας που γίνεται πολλές φορές ανάμεσα σε φίλους, αθώα πειράγματα. Από ότι έδειξε όμως η κατάληξη αυτά τα πειράγματα δεν είναι τόσο «αθώα». Ο φοιτητής είχε πέσει θύμα «Bullying», που για πολλούς ήταν και η αιτία του θανάτου του.
Το συμβάν με τον αδικοχαμένο φοιτητή υπενθύμισε στον κόσμο πως τα παιδιά και οι έφηβοι μπορεί να γίνουν πολύ σκληροί. Ήρθε στο προσκήνιο ένα πρόβλημα, το οποίο υπάρχει στα σχολεία εδώ και πολλά χρόνια και για το οποίο πολλοί είτε αδιαφορούμε είτε εθελοτυφλούμε. Στη συνέχεια θα μιλήσουμε για τα παιδιά που πέφτουν θύματα bullying, αλλά και για τα παιδιά που ορίζονται ως θύτες, ενώ θα αναλύσουμε και το περιεχόμενο του όρου bullying.
Αρχικά, ένα παιδί για να θεωρηθεί θύμα bullying θα πρέπει να αποτελεί αποδέκτη συμπεριφορών εκφοβισμού ή εξαναγκασμού. Πιο συγκεκριμένα, μιλάμε για περιοδικά επαναλαμβανόμενες πράξεις με σκοπό την επιβολή ενός παιδιού ή μιας ομάδας πάνω σε ένα άλλο παιδί ή ομάδα. Αναφερόμενοι λοιπόν στο bullying μιλάμε για τρία βασικά είδη κακοποίησης: τη συναισθηματική, τη λεκτική και τη σωματική. Συνήθως έχουμε να κάνουμε με ανεπαίσθητες μεθόδους εξαναγκασμού, όπως η ψυχολογική χειραγώγηση.
Όσον αφορά τα παιδιά-θύματα χωρίζονται συνήθως σε δύο κατηγορίες στα παθητικά θύματα και στα προκλητικά θύματα.
Τα παθητικά θύματα είναι τα πιο αδύναμα σωματικά παιδιά. Συνήθως ενισχύουν τον εκφοβισμό που δέχονται από τους θύτες είτε υπομένοντας και υποκύπτοντας στις διαταγές που δέχονται, είτε δείχνοντας πως πονάνε ψυχικά (κλάμα) ή σωματικά (παρακάλια να σταματήσει). Συχνά τα παιδιά αυτά είναι εσωστρεφή, ντροπαλά και δεν ανοίγονται εύκολα να μιλήσουν. Είναι λογικό και επόμενο η αυτοπεποίθηση αυτών των παιδιών να είναι ιδιαίτερα χαμηλή ενώ παρατηρείται συχνά το φαινόμενο να είναι υπερπροστατευμένα από τις οικογένειες τους.
Τα προκλητικά θύματα από την άλλη μεριά είναι το αντίθετο από τα παθητικά θύματα. Συχνά αντεπιτίθενται όταν τους γίνει κάποια επίθεση και αναπτύσσουν επιθετικές συμπεριφορές, όχι μόνο με τους θύτες τους αλλά και με τους πάντες γύρω τους συνήθως με την οικογένειά τους. Πολλές φορές έχουν προβλήματα υπερκινητικότητας ενώ η αυτοεκτίμηση τους είναι εξίσου χαμηλή με αυτήν των παθητικών θυμάτων. Οι γονείς συχνά δεν δείχνουν τρυφερότητα σε αυτά τα παιδιά και δεν είναι συνεπείς ως προς την φροντίδα τους με αποτέλεσμα την εκδήλωση επιθετικής συμπεριφοράς από τη μεριά τους.
Στον αντίποδα θα συναντήσουμε τα παιδιά θύτες τα οποία εμφανίζουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά μεταξύ τους. Συνήθως τα παιδιά αυτά είναι μεγαλόσωμα (τουλάχιστον περισσότερο από τα θύματα τους), μεγαλύτερης ή ίσης ηλικίας, δείχνουν σκληροί και περιτριγυρίζονται από άλλα άτομα. Αξιοθαύμαστο είναι το γεγονός πως τα παιδιά-θύτες μπορούν να βρουν και να πουν σχετικά εύκολα δικαιολογίες για τις πράξεις τους. Αυτό σε κάποιο βαθμό ενδεχομένως να οφείλεται στο γεγονός ότι οι οικογένειες τους δείχνουν μια σχετική ευπιστία απέναντι στις δικαιολογίες τους. Επίσης συχνό είναι το ενδεχόμενο οι γονείς να είναι πολυάσχολοι και μέσα στο φόρτο εργασίας της καθημερινότητάς τους να μην παρατηρούν την παρεκκλίνουσα συμπεριφορά των παιδιών τους. Τα παιδιά θύτες πολλές φορές δείχνουν μια εικόνα υποταγής απέναντι σε μεγαλύτερους γεγονός που συμβάλλει στο ότι κερδίζουν την εμπιστοσύνη και δεν γίνεται αντιληπτή η άσχημη συμπεριφορά τους.
Αναφορικά με τις συνέπειες της θυματοποίησης έχουμε να κάνουμε με ένα μεγάλο φάσμα που κυμαίνονται από ψυχικές διαταραχές στο παιδί που πέφτει θύμα bullying μέχρι και εγκληματικές πράξεις του παιδιού που είναι θύτης. Γι’ αυτό δεν πρέπει να αγνοούμε τα σημάδια. Η θυματοποίηση είναι μια πραγματικότητα που υπάρχει σχεδόν σε κάθε σχολείο. Τα αίτια που οδηγούν ένα παιδί σε αυτή δεν μπορούν να αναλυθούν σε ένα άρθρο καθότι ποικίλουν ανάλογα με το άτομο, την οικογένεια του αλλά και την ίδια την κοινωνία και το σχολείο στο οποίο βρίσκεται. Βασικό βήμα για να προλάβουν οι γονείς τις δυσάρεστες συνέπειες της θυματοποίησης είναι να αναγνωρίσουν το πρόβλημα που υπάρχει και να μιλήσουν με το παιδί τους (είτε θύμα είτε θύτης) τόσο οι ίδιοι όσο ενδεχομένως και κάποιος επαγγελματίας (παιδαγωγός, ψυχολόγος) που θα συμβάλλει στην προσπάθεια των γονιών . Μόνο έτσι θα επιτευχθεί η ψυχική ανθεκτικότητα και στήριξη του παιδιού απέναντι στις δυσάρεστες μορφές του bullying αλλά και η εξυγίανση των άσχημων συμπεριφορών και η αποφυγή επανάληψής τους.
Ελευθέριος Λιώνας - Ψυχολόγος