ΑΥΤΙΣΜΟΣ - Σύνδρομο ή χάρισμα;
Αρχικά πρέπει να πούμε , και σχεδόν ξεκάθαρα, πως η Ψυχολογία αποδέχεται τον αυτισμό ως αναπτυξιακή διαταραχή. Συγκεκριμένα ορίζει τον αυτισμό ως μια αναπτυξιακή διαταραχή που επηρεάζει σοβαρά τη λεκτική και μη λεκτική επικοινωνία, την κοινωνική αλληλεπίδραση και που εμφανίζεται από την ηλικία των τριών ετών. Σύμφωνα με την Ψυχολογία υπάρχουν τρία βασικά γνωρίσματα του αυτισμού. Δηλαδή τα άτομα που πάσχουν από αυτισμό παρουσιάζουν ποιοτικές βλάβες στην κοινωνική αλληλεπίδραση, ποιοτικές βλάβες στην επικοινωνία και περιορισμένα, επαναληπτικά και στερεότυπα μοτίβα συμπεριφοράς, ενδιαφερόντων και δραστηριοτήτων. Ας πάρουμε κάθε γνώρισμα διαφορετικά για να καταλάβουμε τι ακριβώς είναι ο αυτισμός.
Ποιοτικές βλάβες στην κοινωνική αλληλεπίδραση: Τα παιδιά με αυτισμό συχνά υπολείπονται σε συμπεριφορές που είναι εμφανείς στις φυσιολογικές κοινωνικές αλληλεπιδράσεις. Τέτοιες είναι η διατήρηση της βλεμματικής επαφή, η χρήση εκφράσεων προσώπου και η χρήση κατάλληλης μη λεκτικής επικοινωνίας (χειρονομίες κ.α.). Σε πιο προχωρημένες ηλικίες παρόλο που το ενδιαφέρον για επαφή με τους συνομήλικους αυξάνεται το αυτιστικό παιδί αδυνατεί να αντεπεξέλθει ακριβώς επειδή δεν μπορεί να κατανοήσει τις κοινωνικές συμβάσεις. Ενώ τα παιδιά επιδιώκουν να δεσμεύσουν την προσοχή του ατόμου που τους παρέχει φροντίδα τα αυτιστικά παιδιά ούτε επιδιώκουν αυθόρμητα να μοιραστούν τα ενδιαφέροντα τους ή να εμπλέξουν άλλους σε δραστηριότητες τους. Στα παιδιά αυτά ενεργοποιούνται μέρη του εγκεφάλου που συνήθως έχουν να κάνουν με την επεξεργασία πληροφοριών σχετικά με αντικείμενα και όχι με ανθρώπους. Για αυτόν ακριβώς τον λόγο τα αυτιστικά παιδιά χρησιμοποιούν τους άλλους και τους βλέπουν ως αντικείμενα χωρίς να έχουν επίγνωση των συναισθημάτων και της εμφανούς δυσφορίας τους. Επιπλέον, τα παιδιά αυτά επαναλαμβάνουν συχνά ένα πρόγραμμα, μια ρουτίνα με μηχανικό τρόπο που ακυρώνει οποιαδήποτε συναισθηματική δέσμευση στη δραστηριότητα. Καθώς μεγαλώνουν τα αυτιστικά παιδιά το κοινωνικό ενδιαφέρον αυξάνεται αλλά όχι και οι κοινωνικές τους δεξιότητες.
Ποιοτικές βλάβες στην επικοινωνία: Ο βαθμός της βλάβης στην επικοινωνία μπορεί να ποικίλλει στα άτομα με αυτισμό. Αν υπάρχει ομιλία αυτή συχνά εμφανίζεται με καθυστέρηση και υπάρχει δυσκολία στο ξεκίνημα και στη διατήρηση μιας συζήτησης. Η ομιλία συχνά έχει έναν αφύσικο, ρομποτικό χαρακτήρα ενώ πολλές φορές το αυτιστικό παιδί ανεβάζει τον τόνο της φωνής του προς το τέλος κάθε πρότασης δίνοντας έτσι την ιδέα μια ερώτησης. Επιπλέον τα αυτιστικά παιδιά έχουν την τάση να επαναλαμβάνουν τις κουβέντες που τους λένε αντί να παράγουν δικές τους προτάσεις και να χρησιμοποιούν τη γλώσσα με την κυριολεκτική της σημασία και όχι με τη μεταφορική. Παρ’ όλα αυτά, αναπτύσσουν το συντακτικό όπως και τα άλλα παιδιά αλλά εμφανίζουν μεγάλη δυσκολία στην κατανόηση της έννοιας σχέσεων (κοντός – ψηλός) και της έννοιας επιθυμίας ή της πρόθεσης (θέλω, πιστεύω).
Περιορισμένα, επαναληπτικά και στερεοτυπικά μοτίβα συμπεριφοράς, ενδιαφερόντων και δραστηριοτήτων: Τα αυτιστικά παιδιά αρκετά συχνά παρουσιάζουν έντονη εμμονή με τη συμμετρία και την ομοιότητα των αντικειμένων. Για παράδειγμα πολλές φορές θα δούμε αυτιστικά παιδιά να παρατηρούν με υπερβολικό ζήλο και για μεγάλα χρονικά διαστήματα τη ρόδα ενός αυτοκινήτου που γυρνάει, ή το δείκτη ενός ρολογιού που κινείται κ.α. Ακριβώς επειδή εμμένουν στην επανάληψη και την ομοιότητα τα παιδιά με αυτισμό παρουσιάζουν δυσκολίες στην αλλαγή της ρουτίνας, δυσκολίες στην αλλαγή του περιβάλλοντος και αρκετούς ψυχαναγκασμούς.
Στο πέρασμα των χρόνων έχει σημειωθεί μεγάλη πρόοδος στην έγκαιρη διάγνωση και παρέμβαση πάνω στον αυτισμό. Είναι αποδεκτό πως είναι ένα σύνδρομο που δεν εξαφανίζεται στη διάρκεια ζωής του ατόμου που πάσχει από αυτό. Παρ’ όλα αυτά οι νέες μέθοδοι παρέμβασης στοχεύουν στην βελτίωση της επικοινωνίας και της ζωής γενικότερα του αυτιστικού παιδιού. Σε πολλές από αυτές συμμετέχει και η οικογένεια του παιδιού.
Τα γνωρίσματα αυτά είναι που οδηγούν τους ψυχολόγους και τους περισσότερους ανθρώπους να υποστηρίζουν ότι ο αυτισμός αποτελεί ένα σύνδρομο αναπτυξιακής διαταραχής. Από την άλλη όμως έρευνες έχουν δείξει ότι ο αυτισμός μπορεί να προσφέρει στο παιδί δυνατότητες που άλλα παιδιά δεν έχουν. Το γεγονός δηλαδή ότι τα αυτιστικά παιδιά έχουν εμμονή με την επανάληψη και την ομοιότητα δεν θεωρείται από πολλούς σαν δυσλειτουργία αλλά σαν πηγή ανάπτυξης θετικών δεξιοτήτων. Η προσκόλληση τους σε μια συγκεκριμένη δραστηριότητα μπορεί να κρατήσει για χρόνια και να οδηγήσει στην ανάπτυξη κάποιου ταλέντου. Δεν είναι λίγα τα αυτιστικά παιδιά που είναι χαρισματικά στη ζωγραφική, τη γλυπτική, την ποίηση κ.α. Μάλιστα πολλές φορές τα χαρίσματα τους πάνω σε ένα συγκεκριμένο τομέα μπορεί να ξεπερνούν τα αντίστοιχα εκείνων που δεν έχουν αυτισμό.
Ωστόσο δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ακόμη και αν ένα αυτιστικό παιδί αναπτύξει κάποιο ταλέντο δεν παύει να απαιτεί προσοχή και φροντίδα από την οικογένεια και τους κοντινούς του ανθρώπους. Εξακολουθεί να πάσχει από μια αναπτυξιακή διαταραχή στην οποία δεν υπάρχει μια συγκεκριμένη φόρμουλα επέμβασης και θεραπείας. Γι’ αυτό ακριβώς το λόγο τα παιδιά με αυτισμό απαιτούν τον σεβασμό και την αγάπη μας αλλά και την προσοχή και τη φροντίδα μας.